Trong những năm gần đây, khi sản phẩm cà phê bị rớt giá, người nông dân tiến hành trồng xen cây ăn quả để tăng thêm thu nhập, thực tế đã có nhiều tỷ phú nông nghiệp giàu lên từ biện pháp trồng xen cây ăn quả có giá trị kinh tế cao trong vườn cà phê. Tuy nhiên ngoài diện tích cà phê trồng xen cây ăn quả mang lại hiệu quả thiết thực, còn một thực trạng đáng lo ngại khi mà nông dân đổ xô trồng nhiều loại cây ăn quả xen trong vườn cà phê, bất chấp quy trình hướng dẫn của cơ quan chuyên môn. Điều đáng quan tâm hiện nay là nông dân tiếp tục trồng xen cây sầu riêng trong vườn cà phê đã dày đặc các loại cây trồng trước đó.
.PNG)
Vườn cà phê trồng xen không đảm bảo quy trình kỹ thuật tại TP. Buôn Ma Thuột
Qua quá trình rà soát, nắm bắt thực tế sản xuất của bà con tại địa phương, Trạm Khuyến nông thành phố Buôn Ma Thuột nhận thấy có nhiều nguyên nhân (chủ quan và khách quan) đem đến thực trạng thất thu với phương thức trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê của nông dân.
Về chủ quan, nông dân thấy sản phẩm nông nghiệp nào có giá là trồng, với suy nghĩ trồng dày sẽ cho thu hoạch nhiều. Có người nghĩ rằng, trồng nhiều loại cây trong một vườn để hạn chế rủi ro và đón đầu giá cả, nhưng chưa tìm hiểu về tác động tương hỗ giữa các ký chủ sâu bệnh hại của cây trồng, là điều kiện để gia tăng dịch bệnh. Ngoài ra việc trồng dày còn gây khó khăn cho việc ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong việc cung cấp dinh dưỡng, nước tưới, tạo hình, không đáp ứng nhu cầu sinh lý của cây để gia tăng giá trị, vì mỗi loại cây có đặc điểm sinh học khác nhau, chưa kể trường hợp có loại cây không thích nghi với điều kiện tiểu khí hậu của vùng trồng. Hệ lụy hơn, khi tự ý phát triển ồ ạt một số loại cây ăn quả trong vườn cà phê không theo quy hoạch, thiếu sự liên kết chuỗi giá trị sẽ tiềm ẩn nguy cơ cung vượt cầu, phát triển thiếu tính bền vững. Điều quan trọng hơn nữa, nếu trồng xen với mật độ quá dày với tư tưởng phá bỏ dần diện tích cà phê sẽ ảnh hưởng rất lớn đến quy hoạch về diện tích cây trồng chủ lực của địa phương. Một khó khăn nữa cho cơ quan chuyên môn về đánh giá, hỗ trợ cấp các chứng nhận chất lượng, tạo đầu ra bền vững cho sản phẩm.
Về khách quan, nhu cầu sản phẩm nông nghiệp của thị trường bấp bênh, không ổn định. Minh chứng như sản phẩm quả bơ Booth vụ mùa 2022 tại Buôn Ma Thuột, nông dân bán tại vườn chỉ có 2000 – 5000 đồng/ký nhưng không có người mua, nông dân đành để rụng đầy gốc, trong khi các năm trước giá bơ Booth lên đến 15.000 – 20.000 đồng/ký. Các công ty hoạt động chế biến sản phẩm cây ăn quả tại địa phương còn ít, trong khi sản lượng sản phẩm cây ăn quả vào mùa vụ rất cao, thời gian bảo quản ngắn, kỹ thuật sơ chế chưa có, chủ yếu bán quả tươi nên giá trị không cao.
Một yếu tố tác động đến sản xuất nông nghiệp là thời tiết của Tây Nguyên hai mùa (khô và mưa) kéo dài, nếu không có các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp, dễ bị dịch hại tấn công các loại cây trồng, hạn chế năng suất và chất lượng sản phẩm. Chưa kể vật tư đầu vào cho sản xuất nông nghiệp nói chung và cây ăn quả nói riêng (phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, các thiết bị đầu tư…) đang khá cao, làm tăng giá thành sản phẩm, khó khăn cho việc cạnh tranh hàng hóa trên thị trường. Một thực trạng nữa là phần lớn diện tích cây ăn quả chưa được cấp chứng nhận an toàn thực phẩm (VietGAP, GlobalGAP) ảnh hưởng đến ký kết giao ước thu mua, tiêu thụ, hợp đồng xuất khẩu. Hệ thống thông tin thị trường còn hạn chế, chưa nghiên cứu đầy đủ và toàn diện về cung-cầu ngành trái cây.
.PNG)
Lớp tập huấn hướng dẫn quy trình trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê do Trạm Khuyến nông TP. Buôn Ma Thuột tổ chức
Trước tình hình đáng lo ngại trong vấn đề trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê, thời gian qua Trạm Khuyến nông thành phố Buôn Ma Thuột đã tăng cường công tác tập huấn, hướng dẫn bà con quy trình trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê cũng như quá trình quản lý cây trồng tổng hợp và hỗ trợ kết nối liên kết tiêu thụ sản phẩm cây ăn quả để hạn chế tối đa những thất thu có thể xảy ra đối với người sản xuất. Tuy nhiên, đối tượng tham gia tập huấn chưa đáp ứng yêu cầu (như người già, người không trực tiếp sản xuất trong gia đình tham gia tập huấn) nên việc áp dụng quy trình kỹ thuật vào sản xuất chưa đạt kết quả như mong đợi.
Để gia tăng giá trị thu nhập các loại cây ăn quả trồng xen và đảm bảo sự phát triển bền vững của cây cà phê theo quy hoạch, ngoài hoạt động tập huấn của cơ quan khuyến nông, địa phương cần tăng cường phổ biến tuyên truyền nông dân tuân thủ quy trình kỹ thuật trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê vối mà nhà khoa học và cơ quan chuyên môn đã khuyến cáo - Quyết định số 3702/QĐ-BNN-TT, ngày 24/9/2018 của Bộ Nông nghiệp và PTNT. Theo đó, nếu trồng xen sầu riêng trong vườn cà phê với khoảng cách: 12 x 12 m (mật độ 69 cây/ha), cây cà phê khoảng cách 3 x 3 m (1.041 cây/ha), tổng số sầu riêng và cà phê là 1.110 cây/ha. Ngoài ra, các địa phương hàng năm cần rà soát, đánh giá để có kế hoạch đề xuất cơ quan quản lý và chuyên môn địa phương tăng cường tổ chức tập huấn chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật trong sản xuất nông nghiệp cho nông dân, đặc biệt là hướng dẫn quy trình trồng xen cây ăn quả trong vườn cà phê. Điều quan trọng là khuyến cáo người trực tiếp sản xuất cà phê cần tham gia đầy đủ các lớp tập huấn khi địa phương phối hợp với cơ quan chuyên môn tổ chức hướng dẫn về kỹ thuật phát triển nông nghiệp cho nông dân. Có như vậy mới góp phần đạt một số mục tiêu đã đề ra của Trung ương Đảng về tốc độ tăng trưởng GDP ngành Nông nghiệp cần đạt được trong thời gian tới cũng như đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao, đạt thu nhập bình quân của người dân nông thôn. (tại Nghị Quyết Số 19-NQ/TW, ngày 16 tháng 6 năm 2022 của BCHTW Đảng khóa XIII về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030)./.
Cẩm Lai
Trạm Khuyến nông TP. Buôn Ma Thuột
