Hiện nay, trà lúa chính vụ Đông xuân 2022-2023 tại Buôn Ma Thuột đang thời kỳ đẻ nhánh rộ, làm đòng, cục bộ một số giống lúa đang trỗ. Trên một góc cánh đồng lúa xanh, tại Buôn H’Đơk, xã Ea Kao bỗng xuất hiện một vài khoảnh ruộng lúa bị vàng lá, khô lá. Tại đây, cây lúa phát triển với mật độ quá dày, đẻ nhánh kém, chiều cao lúa nhấp nhô, không đều - Ruộng lúa đang bị ngộ độc hữu cơ. Với triệu chứng này, chắc chắn ảnh hưởng rất lớn đến năng suất và chất lượng sản phẩm lúa gạo của nông dân trong vụ Đông Xuân này.
Không gặp được chủ ruộng, trao đổi với một số nông dân đang chăm sóc lúa bên cạnh được biết, vụ hè thu vừa qua, chủ ruộng lúa (bị ngộ độc hữu cơ) đã sử dụng máy gặt đập liên hoàn (vừa gặt lúa, tuốt lúa, sàng thóc và đóng thóc vào bao) nhằm tiết kiệm rất nhiều thời gian và công sức khi thu hoạch lúa. Phần rơm rạ được máy đẩy ra, chủ ruộng không thu gom hết mà rải, cày vùi dập lại trên ruộng để tiếp tục gieo sạ vụ đông xuân 2022-2023, với suy nghĩ “trả lại hữu cơ cho đất”, điều đó đã gây ra triệu chứng lúa vàng, khô lá như trên. Những chỗ ruộng bị vàng lá nặng, là khu vực tập trung nhiều rơm rạ, trong đó có cả những hạt lúa lửng sót lại từ vụ hè thu, tiếp tục này mầm trong vụ đông xuân, làm cho ruộng lúa dày đặc hơn, càng thiếu ánh sáng để cây lúa quang hợp, lúa hạn chế đẻ nhánh, cây cao, cây thấp nhấp nhô nhiều tầng do không đồng nhất về giống.
.PNG)
Ruộng lúa bị ngộ độc hữu cơ tại tại Buôn H’Đơk, xã Ea Kao, TP. Buôn Ma Thuột
Thực ra, nếu biết cách sử dụng tốt, phụ phẩm rơm rạ sẽ đem lại nhiều lợi ích cho nhà nông và cho đất lúa. Điều đáng quan tâm là lớp rơm rạ bị chủ ruộng vùi dưới nước bị thiếu ôxy, nên tập đoàn vi sinh vật kỵ khí (là vi sinh vật sống không cần oxy) phát triển để phân hủy rơm rạ. Quá trình phân hủy rơm rạ trong nước đã tạo ra một số chất như, mêtan (CH4), sulfide hydro (H2S), amoniac (NH3), acid hữu cơ…và những chất mùn. Đặc biệt sulfide hydro (H2S) và acid hữu cơ là những chất gây độc cho bộ rễ lúa. Thường thì ở ba, bốn tuần đầu sau khi làm đất có chôn vùi rơm rạ ngập nước sẽ tạo ra nhiều loại chất độc gây hại cho rễ lúa. Chưa kể ở đất phèn, khi chôn vùi rơm rạ vào đất trong tình trạng ngập nước sẽ làm gia tăng ngộ độc từ sắt (Fe2+) đối với cây lúa. Khi phát hiện triệu chứng vàng, khô lá, chủ ruộng đã sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật để bơm nhưng không hiệu quả.
.PNG)
CBKT Trạm KN TP. Buôn Ma Thuột kiểm tra rễ lúa bị ngộ độc hữu cơ
Đối với những ruộng bị vùi rơm rạ sau thu hoạch vụ hè thu 2022, khi gieo lúa đông xuân tiếp theo, ở thời kỳ đầu, rễ lúa chưa phát triển mạnh chỉ lấy dinh dưỡng tầng đất trên cùng, rễ chưa bị ngộ độc nên cây lúa vẫn phát triển bình thường. Bắt đầu thời kỳ đẻ nhánh, rễ lúa ăn sâu hơn để tìm dinh dưỡng nuôi cây, đồng thời lúc này trong tầng đất quá trình phân hủy rơm rạ cũng đã diễn ra, rễ cây lúa sẽ bắt gặp các loại khí độc đã phát sinh từ rơm rạ phân giải, nên rễ lúa dễ bị thối, không lấy được dinh dưỡng, lá lúa bị vàng và khô dần. Khi cán bộ trạm Khuyến nông thành phố Buôn Ma Thuột nhổ cây lúa bị vàng lá để kiểm tra, nhận thấy số lượng rễ ít hơn so với cây lúa không bệnh, ở cổ rễ thâm đen, dễ bị đứt khi nhổ, rễ sưng to nhưng không có nốt sần, có nhiều đoạn bị thối đen, nhất là phần chóp rễ. Ngoài ruộng lúa của cánh đồng buôn H’Đơk, tại một số cánh đồng lúa khác trên địa bàn thành phố, khi tiến hành kiểm tra, triệu chứng lúa vàng lá do bị ngộ độc hữu cơ vẫn xuất hiện rải rác.
Việc áp dụng cơ giới hóa vào sản xuất lúa để gia tăng giá trị sản phẩm và hiệu quả kinh tế tại Đắk Lắk nói chung và Buôn Ma Thuột nói riêng là tất yếu. Tuy nhiên, người sản xuất cần quan tâm vào tất cả các công đoạn có liên quan, thực hiện đúng kỹ thuật trong sản xuất lúa mới đem lại hiệu quả cao. Đặc biệt, sau khi thu họach lúa bằng máy gặt đập liên hoàn, nên gom rơm rạ lại và ủ hoai mục theo qui trình hướng dẫn của nhà chuyên môn để tạo một lượng phân hữu cơ chất lượng bón lót lại cho đất. Những gốc rạ còn trên ruộng nên cày lật phơi ải, để rơm rạ được phân hủy ít nhất một tháng, và chỉ sạ lúa sau khi cho đất ngập từ 2 đến 3 tuần, rơm rạ đã tạo ra nguồn dinh dưỡng hữu hiệu cho lúa. Trong trường hợp không cày ải được vì phải gieo sạ lại ngay sau khi thu hoạch, cần phải cắt gốc rạ (dùng máy cắt gốc rạ) và di chuyển ra khỏi ruộng trước khi làm đất hoặc áp dụng biện pháp rút nước ra khỏi ruộng ở thời điểm 15 và 30 ngày sau khi sạ. Nước được rút khô kiệt ít nhất 5 ngày, đến khi mặt ruộng nứt (như vết chân chim) thì vô nước lại, bón phân. Chọn giống lúa có khả năng chống chịu tốt với điều kiện đất phèn và nhiều hữu cơ. Có thể xử lí đất bằng vôi bột để làm giảm độ chua, tiêu diệt mầm mống sâu bệnh hại trên những chân ruộng bị chua trước khi gieo sạ. Trước khi gieo sạ, ruộng phải được làm sạch cỏ, phay đất nhuyễn bùn, san phẳng mặt ruộng và tháo nước để vừa đủ ẩm cho cây lúa nảy mầm, sinh trưởng tốt. Bón đủ và cân đối các chất dinh dưỡng (đạm, lân, kali các trung, vi lượng) để cây lúa hấp thu tốt các chất cần thiết theo nhu cầu sinh lý của từng giai đoạn. Điều tiết nước hợp lý, kết hợp với làm cỏ, sục bùn cho rễ lúa hô hấp mạnh, hấp thu dinh dưỡng nuôi cây./.
Cẩm Lai
Trạm KN TP. Buôn Ma Thuột
