Đắk Lắk: Cà phê không chỉ để xuất khẩu

Từ những buôn làng ở Ea Kiết đến vùng cà phê Đliêya, nhiều nông dân Đắk Lắk đang thay đổi cách làm cà phê – không còn chỉ trông vào phân hóa học hay nước giếng khoan, mà chú trọng hơn đến sức khỏe đất, độ che phủ rừng và cả… “hộ chiếu xanh” cho hạt cà phê Việt Nam.

Đoàn nông dân tham quan nhà máy chế biến cà phê đặc sản HTX Ea Tân, xã Đliêya, tỉnh Đắk Lắk

Từ mảnh vườn nhỏ đến thay đổi lớn trong tư duy canh tác

“Trước giờ cứ nghĩ làm cà phê là phải bón phân mạnh, tưới nhiều nước thì cây mới sai quả. Giờ mới thấy, làm khác đi vẫn hiệu quả, mà mình khỏe hơn, đất khỏe hơn, cà phê cũng sạch hơn.” Ông Đoàn Văn Thống, một hộ trồng cà phê lâu năm ở xã Đliêya, tỉnh Đắk Lắk, nói về sự thay đổi mà gia đình ông trải qua khi tham gia chương trình PPI Compact – Sản xuất cà phê bền vững kết hợp bảo tồn và an sinh xã hội.

Gia đình ông Thống từng canh tác gần 1,5 ha cà phê bằng phương thức truyền thống: dùng thuốc trừ cỏ, phân bón hóa học, tưới nước giếng khoan. Nhưng sau khi được hướng dẫn kỹ thuật mới trong khuôn khổ PPI Compact, ông chuyển sang bón phân hữu cơ, dùng chế phẩm sinh học để phòng sâu bệnh, đồng thời đào thêm ao nhỏ để chủ động nước mặt trong mùa khô. Những thay đổi bước đầu đã cho thấy hiệu quả: Cây cà phê phát triển ổn định, năng suất không giảm, chi phí sản xuất hạ xuống và quan trọng nhất – không còn cảnh người nhà né tránh thuốc hóa học sau mỗi lần phun.

Tập huấn kỹ thuật tại vườn trong chương trình PPI Compact Đắk Lắk năm 2025

PPI Compact được triển khai tại Đắk Lắk từ năm 2018, là sáng kiến do Tổ chức Sáng kiến Thương mại Bền vững IDH khởi xướng, phối hợp cùng UBND tỉnh, UNDP, EU và các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê như JDE, Acom, LDC, Intimex Mỹ Phước. Chương trình hướng đến xây dựng các vùng nguyên liệu cà phê minh bạch, truy xuất được nguồn gốc, không mở rộng vào rừng và đáp ứng các tiêu chuẩn mới của thị trường quốc tế – đặc biệt là Dự luật Không mất rừng (EUDR) mà châu Âu chuẩn bị áp dụng trong năm 2025. Tại Đắk Lắk, chỉ tính riêng giai đoạn 2022–2024, hàng chục nghìn hộ dân đã được tập huấn, hỗ trợ giống tái canh, cây trồng xen, vật tư sinh học và thiết bị bảo hộ lao động.

Kết nối hợp tác xã – nông dân – doanh nghiệp: Nền tảng cho phát triển bền vững

Một trong những nét khác biệt của PPI Compact là mô hình hợp tác công – tư – nông dân được thực hiện sát sao. Nhà nước hỗ trợ chính sách và đào tạo; tổ chức quốc tế tài trợ kỹ thuật, giám sát độc lập; doanh nghiệp cung ứng vật tư và thu mua cà phê đạt chuẩn; nông dân trực tiếp chuyển đổi canh tác. Nhiều hợp tác xã tại Đắk Lắk như HTX Nông nghiệp Ea Ning, HTX Cà phê Ea Tân đã từng bước chuyên nghiệp hóa quản trị, áp dụng mã số vùng trồng, liên kết với doanh nghiệp để ký hợp đồng tiêu thụ cà phê lâu dài. “Giờ không lo mất giá vào mùa thấp điểm, vì chúng tôi có đơn hàng dài hạn. Quan trọng hơn, cà phê sạch thì ai cũng yên tâm từ người trồng đến người mua” – ông Nguyễn Văn Hào, Giám đốc một HTX ở xã Ea Kiết chia sẻ.

Ông Đỗ Ngọc Sỹ, Giám đốc Bền vững khu vực châu Á – Thái Bình Dương phát cây giống miễn phí cho nông dân

Ở vùng trồng cà phê lâu đời như Đắk Lắk, việc chuyển đổi sang phương thức sản xuất không gây mất rừng không hề dễ. Nhưng nhờ PPI Compact, nhận thức của người dân dần thay đổi. Họ hiểu rằng giữ rừng cũng là giữ nước, giữ đất và giữ được nguồn sống lâu dài. Thay vì khai thác nước ngầm ồ ạt, nhiều hộ đã đầu tư ao chứa, tận dụng nước mặt để tưới tiết kiệm. Thay vì để đất trống sau thu hoạch, họ trồng xen cây ăn quả hoặc cây lấy gỗ để giữ ẩm, tăng che phủ. Một số nơi thậm chí đang hồi sinh mô hình “cà phê dưới tán rừng”, kết hợp sản xuất với bảo tồn như cách cha ông họ từng làm hàng chục năm trước.

Ông Đỗ Ngọc Sỹ, Giám đốc Bền vững khu vực châu Á – Thái Bình Dương, Tập đoàn JDE – đơn vị đồng hành xuyên suốt chương trình – nhận định: “Chúng tôi nhìn thấy rõ sự chuyển biến ở các vùng nguyên liệu. Nông dân Đắk Lắk không chỉ làm cà phê để bán, mà đang làm cà phê có trách nhiệm với đất đai, nước, rừng và sức khỏe cộng đồng. Đây là yếu tố giúp sản phẩm cà phê Việt Nam có vị thế bền vững hơn trên bản đồ thế giới.”

Theo ông Đỗ Ngọc Sỹ, qua đánh giá, chương trình PPI Compact đã mang lại nhiều kết quả cụ thể và có ý nghĩa như nâng cao nhận thức và năng lực sản xuất cà phê bền vững cho hàng trăm nông hộ; thúc đẩy liên kết giữa nông dân, hợp tác xã với doanh nghiệp thu mua, chế biến, xuất khẩu; góp phần cải thiện môi trường đầu tư nông nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển xanh - sạch - bền vững.

Hàng trăm nông dân tham gia ngày hội nông dân trồng cà phê trong chương trình PPI Compact

Cà phê Đắk Lắk trên hành trình chinh phục thị trường bằng giá trị bền vững

Trước thềm 2025 – thời điểm quy định EUDR có hiệu lực, yêu cầu cà phê vào châu Âu phải chứng minh không liên quan đến phá rừng – các vùng nguyên liệu tại Đắk Lắk đang khẩn trương chuẩn hóa quy trình từ canh tác đến truy xuất dữ liệu. Những rẫy cà phê như của ông Thống, ông Hào hay hàng nghìn hộ dân khác đang trở thành “điểm sạch” trong bản đồ cà phê Việt Nam. Với mã số vùng trồng, hệ thống theo dõi bản đồ vệ tinh, tài liệu chứng nhận canh tác không xâm lấn rừng và mô hình tổ chức hợp tác xã – Đắk Lắk không chỉ sản xuất cà phê, mà còn đang xây dựng “hộ chiếu xanh” để hạt cà phê Việt Nam tiếp tục giữ vị thế trên thị trường quốc tế.

Cà phê Đắk Lắk từng chinh phục thế giới bằng sản lượng và chất lượng. Giờ đây, họ đang chinh phục lại thị trường bằng một thứ giá trị bền vững hơn: trách nhiệm với đất, với rừng và với người tiêu dùng. Với PPI Compact, một chương trình không chỉ mang công nghệ mà còn mang theo cách nghĩ mới, hạt cà phê Đắk Lắk đang lớn lên từ mảnh đất được gìn giữ, từ bàn tay người nông dân được bảo vệ – và từ niềm tin rằng làm nông nghiệp không cần phải trả giá bằng tài nguyên hay sức khỏe nữa.

Nguồn: doanhnghiepkinhtexanh.vn